Toàn văn Sứ điệp Ngày Thế giới Truyền thông xã hội năm 2020

“Để ngươi thuật lại cho con cháu” (Xh 10,2) – Cuộc sống trở thành câu chuyện

Tôi muốn dành trọn sứ điệp năm nay để nói về chủ đề kể chuyện, bởi vì tôi tin rằng, để không bị mất phương hướng, chúng ta cần phải biểu lộ được chân lý trong những câu chuyện tốt lành: Những câu chuyện xây dựng, chứ không phá hoại; những câu chuyện giúp khám phá lại cội nguồn và sức mạnh cần thiết để cùng nhau tiến lên.

Giữa bao nhiêu tạp âm của các giọng nói và sứ điệp quanh ta, chúng ta cần có một câu chuyện nhân linh có thể kể cho ta biết về bản thân của ta và vẻ đẹp xung quanh ta. Một câu chuyện có cái nhìn dịu dàng về thế giới và những diễn biến của nó; câu chuyện ấy có thể kể cho chúng ta biết rằng chúng ta là thành phần của một tấm thảm sống động; nó cho thấy sự đan dệt của các sợi chỉ kết nối chúng ta lại với nhau.

1. Dệt chuyện

Con người là sinh vật kể chuyện. Ngay từ thuở nhỏ, chúng ta đã thèm nghe kể chuyện giống như thèm ăn vậy. Cho dù ở dạng cổ tích, tiểu thuyết, phim ảnh, bài hát, tin tức… những chuyện kể luôn ảnh hưởng đến cuộc sống của chúng ta, ngay cả khi chúng ta không luôn nhận ra điều đó. Chúng ta thường quyết định điều gì đúng hay sai là dựa trên các nhân vật và các câu chuyện đã thẩm thấu vào trong ta. Những chuyện kể để lại dấu ấn trên chúng ta, định hình những xác tín và hành vi của ta, giúp ta hiểu và cho ta biết mình là ai.

Con người không những là sinh vật duy nhất cần mặc quần áo để che đi điểm yếu của mình (x. St 3,21); mà còn là sinh vật duy nhất cần phải mặc lấy những câu chuyện kể để bảo vệ cuộc sống của họ. Chúng ta không chỉ dệt quần áo, mà còn dệt chuyện: Quả thực, chữ texere (dệt) trong tiếng Latinh bao hàm cả chữ ‘vải dệt’ và chữ ‘văn bản’. Tất cả các câu chuyện ở nhiều thời đại khác nhau đều có một bố cục chung: cấu trúc câu chuyện sẽ cho thấy những anh hùng, kể cả những anh hùng của đời thường – để theo đuổi ước mơ thì phải đối mặt với những tình huống khó khăn, chiến đấu với cái ác, với sự thúc đẩy của một sức mạnh làm cho họ trở nên can đảm, đó là sức mạnh của tình yêu. Đắm mình vào các chuyện kể, chúng ta có thể tìm được động lực để dũng cảm đối mặt với những thách đố của cuộc sống.

Con người là sinh vật kể chuyện vì chúng ta tham gia vào một tiến trình phát triển không ngừng, khám phá bản thân và trở nên phong phú trong tấm thảm của cuộc sống hằng ngày. Tuy nhiên, ngay từ khi bắt đầu, câu chuyện của chúng ta đã bị đe dọa: loài rắn độc đã len lỏi vào lịch sử.

2. Không phải tất cả các chuyện kể đều tốt lành

“Khi nào ông bà ăn trái cây đó, mắt ông bà sẽ mở ra, và ông bà sẽ nên như những vị thần.” (x. St 3,5): Cơn cám dỗ của con rắn đã đưa vào cấu trúc lịch sử một nút thắt khó tháo gỡ. “Nếu bạn sở hữu, bạn sẽ trở thành, bạn sẽ đạt được…” Đây cũng chính là lời thì thầm của những người đương thời đang sử dụng các chuyện kể để lợi dụng. Có bao nhiêu câu chuyện dụ dỗ chúng ta, thuyết phục chúng ta rằng, để hạnh phúc, chúng ta cần liên tục chiếm lấy, sở hữu và tiêu thụ. Chúng ta thậm chí có thể không nhận ra mình đang ham hố trò chuyện tán gẫu, hoặc đang tàn ác giả dối đến mức nào. Thông thường trên các diễn đàn truyền thông, thay vì những câu chuyện mang tính xây dựng nhằm củng cố mối quan hệ xã hội và kết cấu văn hóa, chúng ta lại tìm thấy những câu chuyện mang tính hủy diệt và khiêu khích làm sờn đi và cắt đứt những sợi chỉ mong manh gắn kết chúng ta với nhau. Khi chắp vá các thông tin chưa được kiểm chứng, lặp lại các lập luận vô nghĩa và thiếu thuyết phục, gây tổn thương với các lời nói hận thù, người ta không kết dệt lịch sử nhân  loại, mà chỉ hủy hoại phẩm giá con người.

Nhưng, trong khi những câu chuyện được sử dụng với mục đích chiếm đoạt có tuổi thọ rất ngắn, thì một câu chuyện tốt lành có thể vượt qua giới hạn của không gian và thời gian. Nhiều thế kỷ sau, nó vẫn hợp thời, vì nó nuôi dưỡng sự sống.

Trong thời đại mà sự giả mạo ngày càng tinh vi, đạt đến cấp số nhân (như trong deepfake – tin giả thâm hiểm), chúng ta cần khôn ngoan để có thể đón nhận và tạo ra những câu chuyện tươi đẹp, chân thực và tốt lành. Chúng ta cần can đảm loại bỏ những câu chuyện sai lạc và xấu xa. Chúng ta cần kiên nhẫn và suy xét để tái khám phá những câu chuyện giúp ta không lạc lối giữa bao nhiêu rắc rối của ngày hôm nay. Chúng ta cần những câu chuyện soi sáng cho chúng ta biết chúng ta thực sự là ai, ngay cả trong những nỗ lực anh hùng âm thầm của cuộc sống hằng ngày.

3. Chuyện kể về các câu chuyện

Kinh thánh là chuyện kể về các câu chuyện. Biết bao nhiêu là biến cố, dân tộc và cá nhân đã được Kinh Thánh kể cho chúng ta! Kinh Thánh cho ta thấy ngay từ đầu có một vị Thiên Chúa vừa là Đấng sáng tạo vừa là Đấng kể chuyện. Thật vậy, Thiên Chúa phán một lời và mọi sự liền có (x. St 1). Là Đấng kể chuyện, Thiên Chúa gọi mọi thứ đi vào cuộc sống, mà đỉnh cao là việc sáng tạo người nam và người nữ như là những người tự do đối thoại với Ngài – những kẻ cùng với Ngài làm nên lịch sử. Trong một Thánh vịnh, một thụ tạo đã nói với Đấng Tạo Hóa của mình rằng: “Tạng phủ con, chính Ngài đã cấu tạo, dệt tấm hình hài trong dạ mẫu thân con. Tạ ơn Chúa đã dựng nên con cách lạ lùng, công trình Ngài xiết bao kỳ diệu!… Xương cốt con, Ngài không lạ lẫm gì, khi con được thành hình trong nơi bí ẩn, được thêu dệt trong lòng đất thẳm sâu” (Tv 139,13-15). Chúng ta được sinh ra chưa hoàn chỉnh, cần phải thường xuyên được “đan dệt” thêm mãi. Sự sống được trao ban cho chúng ta như một lời mời tiếp tục dệt nên một “mầu nhiệm tuyệt vời” là chính bản thân chúng ta.

Trong ý nghĩa này, Kinh Thánh là chuyện tình vĩ đại giữa Thiên Chúa và con người. Ở trung tâm là Chúa Giêsu, câu chuyện của Ngài mang đến sự hoàn thành cho cả tình yêu Thiên Chúa đối với con người và tình yêu của con người đối với Thiên Chúa. Kể từ đó, con người, từ đời này sang đời kia, được kêu gọi  kể lại và ghi nhớ những tình tiết quan trọng nhất của Chuyện kể về các câu chuyện, là những câu chuyện tỏ lộ ý nghĩa của các sự kiện.

Chủ đề của sứ điệp năm nay lấy từ sách Xuất Hành, một câu chuyện Kinh thánh nền tảng, trong đó ta thấy Thiên Chúa can thiệp vào lịch sử của Dân Ngài. Quả thực, khi con cái Israel đang sống trong ách nô lệ kêu lên với Ngài, Thiên Chúa đã lắng nghe và nhớ lại: “Thiên Chúa đã nghe tiếng họ than van và Thiên Chúa nhớ lại giao ước của Ngài với các tổ phụ Ápraham, Ixaác và Giacóp.  Thiên Chúa đã nhìn thấy con cái Israel và Thiên Chúa đã biết.” (Xh 2,24-25). Chúa đã nhớ đến nên Ngài thực hiện bao nhiêu dấu chỉ và phép lạ để giải cứu Dân Ngài khỏi mọi áp bức. Sau đó, Chúa tỏ lộ cho Môsê biết ý nghĩa của tất cả những dấu chỉ ấy: “Để ngươi thuật lại cho con cháu ngươi nghe biết Ta đã thực hiện những dấu lạ nào giữa họ, khiến các ngươi biết Ta đây là Đức Chúa.” (Xh 10,2). Kinh nghiệm Xuất hành dạy chúng ta rằng những hiểu biết về Chúa được truyền lại từ thế hệ này sang thế hệ khác, chủ yếu bằng những chuyện kể về cách Thiên Chúa tiếp tục hiện diện. Thiên Chúa của sự sống tỏ mình cho chúng ta thông qua câu chuyện về cuộc sống.

Chúa Giêsu đã nói về Thiên Chúa không phải bằng những khái niệm trừu tượng, nhưng qua những dụ ngôn, những câu chuyện ngắn gọn lấy từ cuộc sống hằng ngày. Ở đấy, cuộc sống trở thành câu chuyện và sau đó, đối với người nghe, câu chuyện trở thành cuộc sống: câu chuyện đi vào cuộc sống của người nghe và biến đổi cuộc sống ấy.

Cũng vậy, không phải ngẫu nhiên mà các Tin Mừng cũng là những câu chuyện. Khi nói với chúng ta về Chúa Giêsu, các Tin Mừng thể hiện về Chúa Giêsu [1]; làm cho chúng ta nên giống Chúa Giêsu. Tin Mừng đòi hỏi người đọc chia sẻ cùng một đức tin để chia sẻ cùng một sự sống. Tin Mừng Gioan nói cho chúng ta biết rằng người kể chuyện xuất sắc là Ngôi Lời đã trở thành câu chuyện: “Con Một vốn là Thiên Chúa và là Đấng hằng ở nơi cung lòng Chúa Cha, chính Người đã kể cho chúng ta nghe.” (Ga 1,18). Tôi dùng thuật ngữ “kể”, vì động từ nguyên gốc exegésato có thể được dịch là “tỏ lộ” hoặc “kể lại”. Thiên Chúa đã đan dệt chính bản thân Ngài vào nhân tính của chúng ta, và qua đó dạy cho chúng ta một phương cách mới để dệt nên những câu chuyện của chúng ta.

4. Một câu chuyện luôn đổi mới

Chuyện kể về Chúa Kitô không phải là di sản của quá khứ, mà đó là câu chuyện của chúng ta, và luôn luôn hợp thời. Nó cho chúng ta thấy rằng Thiên Chúa đã quan tâm sâu sắc đến nhân loại, đến xác phàm và lịch sử của chúng ta, đến mức Người trở thành người, thành xác phàm và lịch sử. Chuyện kể về Chúa Kitô cũng cho chúng ta biết rằng không có câu chuyện nào của con người là vô nghĩa hoặc nhạt nhẽo. Kể từ khi Thiên Chúa trở thành câu chuyện, mọi câu chuyện của con người, theo một nghĩa nào đó, đều là thánh thiêng. Trong tiểu sử của mỗi người, Chúa Cha đều thấy lại câu chuyện về Con của Người đã xuống trần gian. Mỗi câu chuyện về con người đều có một phẩm giá bất khả xâm phạm. Do đó, nhân loại rất đáng có những câu chuyện tương xứng với nó, xứng đáng với chiều cao ngút ngàn và hấp dẫn do chính Chúa Giêsu đã nâng cao lên.

Thánh Phaolô đã viết: “Anh em là bức thư của Đức Kitô được giao cho chúng tôi chăm sóc, không phải viết bằng mực đen, nhưng bằng Thần Khí của Thiên Chúa hằng sống, không phải ghi trên những tấm bia bằng đá, nhưng trên những tấm bia bằng thịt, tức là lòng người.” (2 Cr 3,3) Chúa Thánh Thần, là tình yêu của Thiên Chúa, đã viết trong chúng ta. Và khi viết như vậy trong ta, Ngài tạo nên sự thiện hảo trong ta và liên tục nhắc nhở ta về điều đó. Thật vậy, “nhắc nhở” có nghĩa là mang đến cho trái tim, viết lên trái tim. Nhờ quyền năng của Chúa Thánh Thần, mọi câu chuyện, ngay cả những câu chuyện bị lãng quên nhiều nhất, thậm chí cả câu chuyện dường như được viết với những dòng quanh co nhất, đều có thể được truyền cảm hứng, có thể được tái sinh thành kiệt tác, và trở thành phụ lục của Tin Mừng. Chẳng hạn như ‘Lời Tự Thú’ của Thánh Augustinô, ‘Người Hành Hương’ của Thánh Ignatiô, ‘Truyện Một Tâm Hồn’ của Thánh Têrêsa Hài đồng Giêsu, chuyện ‘Vợ Chồng Chưa Cưới’, chuyện ‘Anh Em Nhà Karamazov.’.., cũng như vô số những câu chuyện khác, đã trở thành những kịch bản tuyệt vời về cuộc gặp gỡ giữa hai sự tự do: của Thiên Chúa và của con người. Mỗi người chúng ta đều biết những câu chuyện khác nhau có hương thơm của Tin Mừng, làm chứng cho một Tình yêu làm thay đổi cuộc sống. Những câu chuyện này đòi được chia sẻ, được kể lại và được đưa vào cuộc sống ở mọi thời đại, mọi ngôn ngữ, mọi phương tiện.

5. Một câu chuyện đổi mới chúng ta

Câu chuyện của chúng ta sẽ trở thành một phần của mọi câu chuyện tuyệt vời.

Khi chúng ta đọc Kinh thánh, đọc chuyện các thánh, đọc những bản văn làm sáng tỏ trái tim con người và vẻ đẹp của nó, Chúa Thánh Thần có thể tự do viết vào lòng chúng ta, làm sống lại ký ức của chúng ta về căn tính của chúng ta trong cái nhìn của Chúa.

Khi chúng ta nhớ đến tình yêu đã tạo dựng và cứu độ chúng ta, khi chúng ta làm cho một phần câu chuyện hằng ngày của mình thành tình yêu, khi chúng ta lấy lòng thương xót để dệt tấm thảm của đời ta, chúng ta đang lật sang một trang khác. Chúng ta không còn bị ràng buộc với những hối tiếc và buồn bã, không bị buộc chặt vào một ký ức không lành mạnh đè nặng trái tim ta; thay vào đó, bằng cách mở lòng mình cho người khác, chúng ta tự mở ra với tầm nhìn của Đấng kể chuyện tuyệt vời.

Kể cho Chúa nghe chuyện đời ta, đó là điều không hề vô ích bao giờ: ngay cả khi các diễn biến vẫn như cũ, ý nghĩa và viễn ảnh luôn thay đổi. Kể chuyện đời ta cho Chúa nghe là đi vào cái nhìn thương xót của Ngài dành cho ta và cho người khác. Chúng ta kể lại cho Ngài nghe những câu chuyện đời mình, mang đến cho Ngài những con người và những tình huống tràn đầy trong cuộc sống của ta. Với Ngài, ta có thể dệt lại mảnh vải đời ta, vá lại những vết rách đời mình. Chúng ta cần làm điều này biết bao!

Với cái nhìn của Đấng kể chuyện tuyệt vời – Đấng duy nhất có cái nhìn tối thượng – chúng ta có thể tiếp cận các nhân vật khác, là anh chị em của chúng ta, những người là diễn viên cùng với chúng ta trong câu chuyện của ngày hôm nay. Vâng, vì không ai là vai phụ trên sân khấu thế giới, và tất cả mọi người đều có thể thay đổi câu chuyện. Ngay cả khi kể về điều ác, chúng ta cũng cần học cách dành chỗ để nói về ơn cứu độ; ở giữa cái ác, chúng ta vẫn có thể thấy sự thiện đang hoạt động và hãy dành chỗ để nói về điều này.

Vì vậy, không phải chỉ đơn giản là kể chuyện suông, hay quảng cáo cho bản thân, mà là nhớ rằng ta là ai và là gì trong mắt Chúa, để làm chứng cho những gì Thánh Linh viết trong lòng chúng ta và tỏ lộ cho mọi người rằng câu chuyện của người ấy chứa đựng những điều kỳ diệu.

Để làm điều này, chúng ta hãy phó thác mình cho một người Phụ nữ đã dệt nên bản tính nhân loại của Thiên Chúa trong cung lòng mình và đan dệt những biến cố đời mình với nhaunhư Tin Mừng nói với chúng ta. Vì Đức Trinh Nữ Maria “hằng ghi nhớ mọi kỷ niệm ấy, và suy đi nghĩ lại trong lòng.” (Lc 2,19). Chúng ta hãy xin Mẹ trợ giúp, vì Mẹ là Đấng biết cách tháo gỡ những nút thắt của cuộc sống bằng sức mạnh nhẹ nhàng của tình yêu:

Ôi Maria, là phụ nữ và là người mẹ, Mẹ đã dệt Lời Chúa trong cung lòng Mẹ; bằng cả đời mình, Mẹ kể lại những công trình tuyệt vời của Thiên Chúa. Xin lắng nghe chúng con kể chuyện đời mình; xin ghi nhớ chúng trong tim Mẹ và biến thành câu chuyện của chính Mẹ – những câu chuyện mà chẳng ai muốn nghe ấy. Xin dạy chúng con nhận ra ‘sợi chỉ tốt đẹp’ đang chạy xuyên suốt lịch sử. Xin nhìn vào những nút thắt rối ren trong cuộc sống đang làm tê liệt trí nhớ của chúng con. Với bàn tay dịu dàng của Mẹ, mọi nút thắt đều có thể được tháo gỡ. Ôi người Phụ nữ của Thánh Linh, người Mẹ của niềm phó thác, xin truyền cảm hứng cho chúng con. Xin giúp chúng con xây dựng những câu chuyện hòa bình, những câu chuyện hướng đến tương lai. Và xin chỉ cho chúng con cách chung sống hòa bình với nhau.

Roma, tại Đền Thánh Gioan Latêranô, 

ngày 24-1-2020, Lễ Thánh Phanxicô Salêsiô

+ Giáo hoàng Phanxicô

[1] x. Bênêđictô XVI, Thông điệp Spe Salvi, số 2: “Sứ điệp Kitô giáo không chỉ ‘thông tin’ mà còn ‘tác động’; nghĩa là Tin Mừng không đơn thuần truyền thông những gì người ta có thể nhận biết, nhưng còn truyền thông nhằm tạo ra những thực tại và biến đổi cuộc sống.”

Vi Hữu – Minh Đức chuyển ngữ từ Vatican News / Nguồn: WHĐ