Niên lịch sử giáo phận Bắc Ninh

224 NĂM, NHỮNG THỜI GIAN ĐẦU

Năm 1659: Toà Thánh thành lập 2 Hạt đại diện Tông Toà đầu tiên là Đàng Trong và Đàng Ngoài. Khi Toà Thánh thành lập giáo phận Đàng Ngoài thì vùng đất Bắc Ninh đã có cứ điểm truyền giáo như Kẻ Roi, Kẻ Nê, Kẻ Mốt…

Năm 1679: Toà Thánh chia “Hạt đại diện Tông Toà Đàng Ngoài” thành hai: “Hạt đại diện Tông Toà Đông” (Hải Phòng) và “Hạt đại diện Tông Toà Tây” (Hà Nội), vùng đất Bắc Ninh thuộc “Hạt đại diện Tông Toà Đông”, Đàng Ngoài. Lúc đó, vùng đất Bắc Ninh có 32 nhà thờ với 3.317 giáo hữu; năm 1712 số giáo dân tăng lên là 4.516, được các cha dòng Tên và sau đó là các cha Đa Minh coi sóc.

Năm 1848: Đức Piô IX chia Hạt đại diện Tông Toà Đông Đàng Ngoài thành hai: “Hạt đại diện Tông Toà Trung Đàng Ngoài” và “Hạt đại diện Tông Toà Đông Đàng Ngoài” gồm các tỉnh Hải Phòng, Hải Dương, Quảng Ninh, Bắc Ninh, Lạng Sơn, Cao Bằng, Thái Nguyên, Bắc Kạn, Vĩnh Phúc và một phần thuộc các tỉnh Tuyên Quang, Phú Thọ, Hà Giang.

HẠT ĐẠI DIỆN TÔNG TOÀ BẮC ĐÀNG NGOÀI (GIÁO PHẬN BẮC NINH) ĐƯỢC THÀNH LẬP

Ngày 29-5-1883: Để việc truyền giáo được phát triển, Toà Thánh thành lập thêm một vùng mới tách từ Hạt đại diện Tông Toà Đông Đàng Ngoài. Đó là Hạt đại diện Tông Toà Bắc Đàng Ngoài, tức là giáo phận Bắc Ninh ngày nay, gồm các tỉnh: Bắc Ninh, Bắc Giang, Thái Nguyên, Bắc Kạn, Vĩnh Yên, Phúc Yên, Lạng Sơn, Cao Bằng, một số huyện của các tỉnh Tuyên Quang, Phú Thọ, Hà Giang, Hưng Yên, Hải Dương, Hà Nội.

1883-1902: Đức cha Antonio Colomer Lễ là vị giám mục tiên khởi cho Hạt đại diện Tông Toà Bắc Đàng Ngoài, lúc ấy mới có 17 linh mục triều (Việt), 2 linh mục dòng Đa Minh, 3 thừa sai người Tây Ban Nha, 15 đại chủng sinh, 22 tiểu chủng sinh, 50 thầy giảng, 8 chị em dòng Mến Thánh Giá và 35.000 tín hữu trong 11 giáo xứ và 28 giáo họ. Năm 1892, Đức cha cho xây nhà thờ lớn Bắc Ninh.
Năm 1893, sau 10 năm: Hạt đại diện Tông Toà Bắc Đàng Ngoài có 2 Giám mục, chính là Đức Cha Lễ và phó là Đức Cha Khâm, 6 Cha dòng Đa Minh, 26 Linh mục Việt, 41 Thầy giảng, 8 Đại chủng sinh, 26 Tiểu chủng sinh, 41 Nữ tu dòng Ba, 23 ngàn 765 giáo dân trong 15 hạt, 160 giáo xứ và họ đạo, 140 nhà thờ.

1902-1925: Thời Đức cha Maximin Valasco Khâm làm giám mục: Năm 1902 xây dựng Đại chủng viện Thánh Tôma tại Đạo Ngạn và tiểu chủng viện ở Kẻ Nê.
Ngày 30-12-1913, Toà Thánh tách một phần đất thuộc Hạt đại diện Tông Toà Bắc Đàng Ngoài để thành lập Phủ doãn Tông toà Lạng Sơn.
Năm 1924, Hạt đại diện Tông Toà Bắc Đàng Ngoài được Toà Thánh đổi tên gọi là Hạt đại diện Tông Toà Bắc Ninh, theo địa danh nơi đặt toà giám mục. Năm 1925, Đức cha Khâm qua đời, thọ 74 tuổi,

1924-1931: Đức cha phó Théodore Gordaliza Phúc lên kế vị. Năm 1928, ngài thành lập xứ Bắc Kạn và năm 1930, ngài giao cho cha Millax xây nhà chung và nhà thờ Bắc Kạn. Ngài qua đời ngày 14-10-1931.

1932-1947: Ngày 6-11-1932, Toà Thánh bổ nhiệm thừa sai Eugène Artaraz Chỉnh làm giám mục hiệu toà Cotenna coi sóc Hạt đại diện Tông Toà Bắc Ninh. Năm 1939, Hạt đại diện Tông Toà Bắc Ninh có 15 linh mục dòng Đa Minh, 66 linh mục triều, 120 thầy giảng, 20 đại chủng sinh, 66 tiểu chủng viện, 12 nữ tu Phaolô, 118 dì phước Đa Minh, 54.807 giáo dân, 800 dự tòng trong 7 giáo hạt, 47 giáo xứ, 312 giáo họ, 210 thánh đường.
Ngày 31-12-1946, quân Pháp đến Bắc Ninh đưa Đức cha và một số thừa sai Tây Ban Nha về Hà Nội. Tháng 7-1947, Đức cha đi Roma yết kiến Đức Thánh Cha Piô XII, sau đó về Tây Ban Nha và qua đời ngày 21-12-1947.

1947-1950: Vì chiến tranh, Hạt đại diện Tông Toà Bắc Ninh bị phân đôi.

1950-1955: Đức cha Đa Minh Hoàng Văn Đoàn là giám mục Việt Nam đầu tiên coi sóc Hạt đại diện Tông Toà Bắc Ninh. Trước khi thụ phong Giám mục, vào ngày 12-3-1950, Ngài là Linh mục dòng Đa Minh. Ngài là lập lại Chủng viện Antôn Đạo Ngạn (bị giải tán từ năm 1947), xây toà giám mục, trường trung học Vinh Sơn Liêm, nhà in Chân phúc Cẩm và cử 8 cha trẻ đi du học.
Năm 1954, Hạt đại diện Tông Toà Bắc Ninh có 68 linh mục triều (8 du học), 12 linh mục dòng Đa Minh, 28 đại chủng sinh, 62 giáo xứ, 413 nhà thờ và 68.000 giáo dân.
Sau hiệp định Genève năm 1954, 47 linh mục và tất cả chủng sinh và gần 40.000 giáo dân di cư vào Nam. Ở lại chỉ có 14 linh mục hầu hết già yếu, 12 thầy giảng, 11 dì phước Đa Minh và khoảng 30.000 giáo dân.
Năm 1955, Đức cha Đa Minh Hoàng văn Đoàn bị tai nạn phải đi Hồng Kông chữa bệnh, ngài bổ nhiệm cha Phêrô Nguyễn Văn Lộc làm Đại diện giúp ngài công việc, cha Đa Minh Đinh Huy Quảng làm cha xứ nhà thờ chính toà. Sau khi chữa bệnh thì Ngài về Việt Nam nhưng ở miền Nam. Ngày 18-1-1963 Ngài được bổ nhiệm làm giám mục giáo phận Quy Nhơn, qua đời ngày 20-5-1974.

1956-1963: Hạt đại diện Tông Toà Bắc Ninh không có giám mục, Đức cha Phêrô Khuất Văn Tạo (Giám mục Hải Phòng) làm giám quản tông toà Bắc Ninh. Thời gian này, ngài chỉ về kinh lý và ban phép Thêm sức được hai lần vào cuối năm 1956 và đầu năm 1957. Ngày 24.11.1960, Toà Thánh thiết lập hành giáo phẩm Việt Nam. Giáo phận Bắc Ninh chính thức được Toà Thánh thiết lập từ Hạt đại diện Tông Toà Bắc Ninh với lễ bổn mạng Đức Mẹ Mân Côi.

1963-1994: Năm 1963, Toà Thánh bổ nhiệm cha Phaolô Phạm Đình Tụng, Giám đốc Tiểu chủng viện Gioan Hà Nội, làm giám mục Bắc Ninh. Ngài thụ phong giám mục ngày 15-8-1963, về nhận giáo phận ngày 5-10-1963 – mừng lễ Đức Mẹ Mân Côi sớm. Trong hoàn cảnh rất ít linh mục, Đức cha đã xây dựng, củng cố Ban Hành giáo, sáng lập Tu hội Đức Mẹ Hiệp Nhất, sửa và cho in Kinh bản giáo phận Bắc Ninh, cổ vũ lòng tôn sùng Thánh Tâm Chúa. Tổ chức và kỷ niệm Bách Chu Niên giáo phận (1883-1983).
Năm 1983, đại lễ mừng 100 năm thành lập Giáo phận Bắc Ninh (1883-1983).
Ngày 25-9-1989, Đức cha Phạm Đình Tụng nhận thêm trách nhiệm giám quản Tổng giáo phận Hà Nội. Đức giáo hoàng bổ nhiệm Cha Giuse Maria Nguyễn Quang Tuyến làm giám mục phó giáo phận Bắc Ninh.
Năm 1994, Đức cha Phạm Đình Tụng chính thức thuyên chuyển về làm tổng giám mục giáo phận Hà Nội, và vinh thăng Hồng y ngày 26-11-1994.

1994-2006: Đức Cha Giuse Maria Nguyễn Quang Tuyến được bổ nhiệm làm giám mục giáo phận Bắc Ninh. Ngày 23 tháng 9 năm 2006, trong lúc đang được chữa trị bệnh ung thư tại Hoa Kỳ, Đức cha Giuse Maria qua đời vào lúc 4 giờ 58 chiều tại bệnh viện Providence, thành phố Portland, tiểu bang Oregon, USA , hưởng thọ 61 tuổi. Đức cha Giuse Maria Nguyễn Quang Tuyến sinh ra tại xứ Đại Lãm, là vị giám mục giáo phận Bắc Ninh đầu tiên sinh ra từ lòng đất mẹ của giáo phận.

23/9/2006-7/10/2008: Giáo phận trống toà vì chờ đợi giám mục mới được bổ nhiệm, trong thời gian 2 năm trống toà này, việc hành chính nội ngoại đã được 2 cha đại diện Giuse Trần Quang Vinh và cha Giuse Nguyễn Văn Kinh thay phiên nhau đảm nhiệm dưới sự giám quản của Đức cha Giuse Ngô Quang Kiệt, Tổng giám mục Hà Nội. Trong thời gian này giáo phận có 43 linh mục, 268 nữ tu và 39 chủng sinh.

7/10/2008: Ngày 4 tháng 8 năm 2008, Đức thánh cha Benêđictô bổ nhiệm linh mục dòng Tên Cosma Hoàng Văn Đạt làm giám mục giáo phận Bắc Ninh. Cha Cosma Hoàng Văn Đạt chính thức được tấn phong Giám mục ngày 7 tháng 10 năm 2008 tại nhà thờ chính toà Bắc Ninh. Ngày 17/6/2023 Đức thánh cha Phanxicô đã chấp nhận cho Đức cha Cosma Hoàng Văn Đạt nghỉ hưu vì lý do tuổi tác theo giáo luật. Thời gian này, giáo phận có 112 linh mục triều, 35 linh mục dòng, 59 chủng sinh, 60 ứng sinh, 147530 tín hữu với 410 xứ họ. Với gần 15 năm coi sóc địa phận, Đức cha Cosma đã tái thiết lập phong trào Thiếu nhi Thánh Thể để đào tạo các em thiếu nhi, lập Nhà ứng sinh thánh Phêrô Nguyễn Văn Tự để đào tạo các ứng sinh linh mục, mời gọi các dòng về chia sẻ mục vụ với giáo phận.

17/6/2023: Ngày 17 tháng 6 năm 2024, Đức cha phó Giuse Đỗ Quang Khang trở thành giám mục chính toà giáo phận Bắc Ninh. Trước đó, ngày 30 tháng 10 năm 2021, Đức thánh cha Phanxicô đã bổ nhiệm linh mục Giuse Đỗ Quang Khang làm giám mục phó giáo phận Bắc Ninh. Ngài được truyền chức giám mục vào ngày 14 tháng 12 năm 2021 tại nhà thờ chính toà Bắc Ninh.