Nhà thờ Chính tòa Bắc Ninh: Một di sản kiến trúc nghệ thuật và Đức tin

Đến với Bắc Ninh, lắng tai nghe những làn điệu quan họ mượt mà, đưa mắt ngắm dòng sông Cầu lơ thơ nước chảy. Đến với Bắc Ninh là đến với cái nôi văn hóa xứ Lạc Việt, đến với những lễ hội dân gian dịu ngọt… Đến với Bắc Ninh đến với ngôi Thánh Đường 121 tuổi; đến với một kiến trúc nghệ thuật có một không hai, và đến với một di sản  đức tin với biết bao thăng trầm trong suốt chiều dài  của giáo phận Bắc Ninh.

Nhà thờ chính tòa giáo phận Bắc Ninh được khởi công xây dựng từ năm 1889. Thời Đức cha Antonio Lễ – Giám mục tiên khởi, Ngài đã chọn địa điểm, mua đất và xây dựng nhà thờ cùng với Tòa Giám Mục. Đến năm 1892 “nhà thờ mẹ của mọi nhà thờ trong giáo phận” được khánh thành. Từ đó đến nay, nơi đây đã  trở thành điểm hẹn quy tụ mọi thành phần dân Chúa trong giáo phận. Hơn một trăm năm qua, ngôi thánh đường ấy đã trở thành biểu tượng hiệp thông của cả giáo phận miền Kinh Bắc.

Nhà thờ Chính tòa Bắc Ninh được xây dựng theo lối kiến trúc Baroque – một phong cách kiến trúc độc đáo được hình thành vào thế kỉ XVI. Chiêm ngưỡng ngôi nhà thờ 121 tuổi, ta có thể thấy đó là thành quả của sự khéo léo kết hợp  hài hòa giữa nhiều yếu tố. Lối kiến trúc độc đáo ấy đã đem lại cảm giác linh thiêng hơn. Nhìn vào lòng nhà thờ như thấy sâu hơn, dài hơn, rộng hơn so với diện tích thực, có lẽ nhờ vậy mà mỗi khi bước chân vào sảnh đường chiêm ngắm nguyện cầu, trong tâm trí mỗi người đều có cảm nhận như đang đi lạc vào một thế giới khác.

Tọa lạc ngay giữa trung tâm thành phố Bắc Ninh, cách thành cổ Bắc Ninh 300m – nơi xảy ra biến cố 100 vị đầu mục Bắc Ninh chịu phúc tử đạo thời vua Tự Đức (4/4/1862), nhà thờ chính tòa đã trở thành “di sản Đức Tin”, trở thành nơi lưu giữ những minh chứng lịch sử hùng hồn của các vị tiền nhân. Nếu ai muốn tìm về với  bài ca hùng tráng của Giáo phận, thì ngôi nhà thờ 121 tuổi ấy chính là một “nhân chứng” sống sau những biến cố Đức tin lớn lao. Năm 1992, nhân dịp kỷ niệm 100 năm hoàn thành, Tòa Thánh đã ban  ơn Toàn Xá vĩnh viễn cho nhà thờ Chính Tòa Bắc Ninh. Kể từ đó, những  ai hành hương nhà thờ Chính Tòa và cầu nguyện theo ý Đức Giáo Hoàng đều được lĩnh ơn Toàn xá.

Nhà thờ Chính tòa còn là nơi nuôi dưỡng “linh hồn” của giáo phận, là nơi che chở đoàn chiên vượt qua năm tháng chiến tranh khốc liệt. Trong những năm mưa bom bão đạn, nhiều công trình xây dựng khắp nơi bị tàn phá nhưng ngôi nhà thờ Chính tòa Bắc Ninh vẫn kiên trung vượt qua năm tháng và trở thành điểm tựa cho mọi thế hệ. Nhờ thế mà dù gặp biết bao khó khăn trong đời sống đức tin, nhưng niềm tin sắt son của giáo phận Bắc Ninh vẫn mãi kiên vững không lay.

Thời gian trôi qua, mưa nắng giãi dầu “di sản Đức tin” của giáo phận có những dấu hiệu của xuống cấp. Đứng trước thực trạng ấy, Đức Cha cố Giuse Maria Nguyễn Quang Tuyến đã thao thức tu sửa ngôi thánh đường cho xứng hợp. Nhưng ước mơ ấy chưa có dịp thực hiện thì Thiên Chúa Quan phòng đã gọi ngài về miền đất hứa… Ý Chúa thật nhiệm màu, ngay khi về nhận Giáo phận, Đức cha Cosma đã tiếp tục tâm nguyện còn dang dở của vị tiền nhiệm. Ngài đã cầu nguyện, lo toan, sắp xếp cho công việc thiêng liêng ấy. Vào đầu năm 2011, nhà thờ Chính tòa đã bắt đầu được sửa chữa. Sau gần hai năm trùng tu, vào ngày 13 tháng 10 năm 2012, ngôi nhà thờ đã hoàn tất và được cung hiến cho Thiên Chúa với tước hiệu Nữ Vương Rất Thánh Mân Côi.

Trong quá trình trùng tu, các đấng bậc cũng như kiến trúc sư cùng đơn vị thi công đã nỗ lực cố gắng phục chế và giữ nguyên trạng những thiết kế ban đầu. Dù được sơn sửa mới nhưng vẻ trầm mặc, rêu phong của ngôi thánh đương xây dựng từ những năm cuối thế kỷ 19 không hề mất đi mà còn được làm sáng rõ. Những đặc điểm riêng biệt mà chỉ có nơi nhà thờ Bắc Ninh cũng được chú ý khai thác triệt để và tối ưu.

Giờ đây, trên những ô cửa lớn nửa hình tròn (một đặc trưng của lối kiến trúc Baroque) đã được trang điểm thêm các bức tranh kính khắc họa chân dung 4 vị Thánh sử và diễn tả 20 mầu nhiệm kinh Mân côi. Nhờ thiết kế mới này mà ngôi nhà thờ trở nên một cuốn  Tin mừng thu nhỏ sống động, dễ hiểu.

Đặc biệt  gian cung thánh nhà thờ chính tòa Bắc Ninh hiện nay cũng được thiết kế một cách rất độc đáo. Phía dưới chân tượng Thánh giá được trang điểm bằng những mảnh gỗ hương đỏ quý hiếm hình thoi xếp chồng lên nhau. Tâm điểm của gian cung thánh là cây Thánh giá cũng được làm bằng gỗ hương và tượng Chịu nạn được trạm trổ bằng gỗ Pơmu.  

Điểm độc đáo nữa của nhà thờ Bắc ninh là bàn thờ chính, bàn lễ cũng được làm bằng gỗ hương đỏ quý nguyên khối, xung quanh bàn lễ được  khắc họa chân dung 12 thánh tử đạo Bắc Ninh và tên 100 vị đầu mục tử đạo. Từ đây, trong mọi Thánh Lễ, mọi giờ kinh, giờ cầu nguyện của giáo phận các Ngài sẽ cùng hiện diện và cầu thay nguyện giúp. Lối thiết kế này đã phần nào diễn tả được mầu nhiệm hiệp thông trong toàn thể Hội Thánh, từ các bậc tiền nhân đến các thế hệ cháu con đang sống ở hiện tại cùng trở nên một thân thể với Đức Kitô.

Ngoài ra, trên phía gác đàn có 12 bức phù điêu của  12  nhà thờ giáo xứ đầu tiên được thiết lập khi giáo phận mới được khai sinh vào năm 1883. Điều đó thể hiện dòng lịch sử xuyên suốt của Đức tin vững mạnh và mọi thế hệ con cháu trong giáo phận không bao giờ quên lịch sử, không bào giờ quên ơn bội thề. Thêm vào đó, mái trần cũng được làm mới lại bằng gỗ Dổi theo kiểu đan mắt cáo giống như thiết kế ban đầu.

Suốt 121 năm qua,  vào những buổi sáng tinh sương, lúc giữa trưa mặt trời đứng bóng và lúc màn đêm buông xuống, từ hai ngọn tháp cao vút tiếng chuông quen thuộc tỏa lan ra khắp phố phường. Tiếng chuông ấy đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống đạo của mọi tín hữu Chúa nói chung và những tín hữu trên quê hương Quan họ nói riêng. Muốn giữ  vững Đức tin hãy bắt đầu giữ gìn, trân trọng ngôi nhà thờ Chúa. Và bên cạnh đó, quan trọng hơn nữa là phải luôn “siêng năng lần hạt Mân Côi, học hỏi giáo lí, đào sâu Đức Tin, bảo vệ sự sống, xây dựng nền văn minh tình thương, tất cả nhằm tri ân các bậc tiền nhân đã hy sinh cả mồ hôi, nước mắt và trả giá bằng máu để xây dựng nên giáo phận như ngày hôm nay.”.

Hoa dại